3-3- رسید افسر کشتی MATE`S RECEIPT
دربسیاری اوقات، به محض بارگیری یا تحویل کالا به کشتی ، افسر مسئول کشتی رسید دریافت کالا را صادر می کند. این رسید معمولاً درمواقعی به کار میرود که مثلاً تولید کننده بافروشنده اصلی کالا یا جنس را به کشتی تحویل و رسید دریافت میدارد ویا متقابلا میخواهد که بارنامه زمانی صادرشود که فرستنده این رسید رابه افسرکشتی مسترد دارد. واین عمل بدین معنی است که فروشنده پس از دریافت بهای کالا رسید یاد شده را برای صدور بارنامه وتسلیم آن به فرستنده تحویل مسئول کشتی دهد. رسید مسئول یا افسر ارشد کشتی باید حاوی اطلاعات زیر باشد.
1- نام شخصی که کالا را تحویل کشتی داده است
2- نام کشتی حامل کالا
3- بندر مقصد
4- مشخصات کالا : وزن، تعداد ، علامت ، ابعاد …
5- نام شخصی که محق است در قبال ارائه رسید مورد بحث بارنامه را دریافت نماید.
4-3- رسید کالا GOODS RECEIPT
هرگاه کالا برای حمل تحویل انبار یا پایانه بندری یا شرکت کشتیرانی شود، رسید کالا صادر میشود، که درواقع مثل قبض انبار است ولی قابل معامله نیست و دارای همان مشخصاتی است که در مورد رسید قبلی گفته شد، با این تفاوت که حاکی از بارگیری برکشتی خاص و معینی نیست مگر انکه نام کشتی مورد نظر برای حمل در آن درج شده باشد.
5-3- تحویل کالا DELIVERY OF CARGO
غالب اوقات وقتی که گیرنده کالا نسخ اصلی بارنامه را از فرستنده کالا ویا از بانک معامله کنند اعتبار اسنادی دریافت نموده باشد با مراجعه به خط کشتیرانی یا کارگزار (نماینده) او و ارائه یک نسخه اصل بارنامه وتسویه حساب هزینه های حمل (درصورتی که وجود داشته باشد) خواستار اخذ ترخیصیه D/O (DELIVERY ORDER) برای تحویل گرفتن کالای خود می گردد.
6-3- تحویل کالا وتکلیف کرایه حمل FREIGHT PYAYMENT
وضع کرایه حمل در بارنامه ها معمولاً به دوصورت معلوم میشود. یا درمتن بارنامه عبارت کرایه پرداخت شده FREIGHT PAID آمده ویا عبارت PAY ABLE AT DESTINATION که به معنی قابل پرداخت درمقصد یا کرایه در مقصد است. درایران ، ازدوعبارت پیشکرایه وپسکرایه نیز استفاده می شود. درحالت کرایه درمقصد یا پسکرایه باید دقـت نمـود که قبض انبار و یا ترخیصیه پس از تسویه حساب کرایه وهزینه های حمل به مشتری تحویل گردد. در غیر اینصورت کارگزار و یا نماینده خط کشتیرانی پاسخگوی وجوه مزبور خواهد بود.
7-3- تحویل کالا بدون تسلیم بارنامه NON SURRENDER OF B/L
بعضاً اتفاق می افتد که قبل یا بهنگام ورود کشتی به بندرمقصد بارنامه های اصلی به دست گیرنده نرسیده است و درحالیکه او به خاطر انجام تعهداتی که دارد ویابنا به ضرورت های دیگر(نصب به موقع کارخانه -فروش کالا درفصل مصرف و…) بایستی کالای وارده را هرچه زودتر به دست آورد. اعتبار بارنامه، لازم است توجه شود، که موکول به بدون قید وشرط بودن یا CLEAN بودن آن است، وقتی ملاحظاتی چون دارای شکستگی ، آبدیدگی ، سوراخ و ریزش و … در بارنامه قید شده باشد، اصلاح بارنامه درمواردی که میسر باشد، مدتی طول می کشد. در این موارد است که بعضاً تحویل وتحول و کالا بدون ارائه و استرداد بارنامه پیش می آید. یا در مواقعی که سری اول نسخ اصلی بارنامه گم شده وسری دوم یاید صادر گردد.
1-7-3- ضمانتنامه بانکی BANK GUARANTEE یا تعهد کتبی
درچنین موردی گیرنده قبل از هرچیز بایستی ازبانک خود و یا از کارگزار یا
نماینده خط استعـلام و تفحـص نماید و درصورتیکه به نتیجه نرسد می تواند از
خط یاشرکت کشتیرانی جویا شود که آیا حاضرند درمقابل یک تضمین بانکی اجناس را تحویل دهند! درصورت قبول، گیرنده با تهیه و تسلیم ضمانت بانکی به شرکت کشتیرانی
جنس رادریافت میدارد. دراین نوع ضمانتنامه بانک از جانب گیرنده ضمانت می
کند که درصورت بروز هرمسأله ای ناشی از تحویل کالا بدون ارائه بارنامه
غرامت شرکت (خط) کشتیرانی یا کارگزار او را بپردازد. خطوط کشتیرانی و یا
حملکنندگان عام فاقد کشتی NVOCC فرم های خاصی را دارند که بموجب آن
BANK GUARANTEE
صادره توسط یک بانک بایستی توسط صاحب کالا تأیید و یا به اصطلاح پشت نویسی
شود و محدودیتی از لحاظ زمان نداشته باشد. مهمترین دلیل اتخاذ این احتیاط
آنست که ممکن است کل نسخ بارنامه هنوز دردست فرستنده کالا یا بانک او باشد و
بعلل اختلافی که باخریدار دارند مایل نباشند قبل از حل مسائل و تسویه حساب
فیمابین کالا تحویل گیرنده (خریدار) گردد. بعضاً در صورت اعتماد کامل خط
یا نماینده او به مشتری ممکن است به جای ضمانتنامه بانکی به تسلیم ترخیصیه
یا قبض انبار به مشتری در اراء تعهد کتبی
(LETTER OF INOEMNITY) رضایت دهند.
بهرصورت حتی تحویل و تحول ضمانتنامه بانکی و کالا نباید بدون اجازه فرستنده انجام پذیرد چرا که دراینصورت حمل کننده از اصل اعتمادی که لازمه بارنامه است عدول کرده است.
بعد از دریافت بارنامه توسط خط یا نماینده او متقابلا ضمانتنامه ای که نزد آنها بوده است مسترد میگردد.
2-7-3- ضمانت شخصی PERSONAL GUARANTEE
قبول چنین ضمانتی تجویز نمی گردد. مگر در مواقعی که مبلغ مورد معامله سنگین نبوده و شرکت خریدار (گیرنده) دارای اعتبار تجاری کافی وحسن سابقه باشد. حتی ضمانتنامه بانکهای ناشناخته و گمنام نیز باید مورد تردید واقع شود. درهردو صورت مشورت با فرستنده ضروری است.
نمونه ای از ضمانتنامه هایی که دراین موارد مبادله می شوند ملاحظه خواهید نمود که درمتن آن ضمن تشریح تعداد و نوع بسته ها و شرح کالا امضاء کنندگان ذیل آن، یعنی متعهد ونیز گیرنده (ذینفع کالا) باید هرنوع ادعای ضرر و زیان و یاخساراتی را که از تحویل کالا بدون تسلیم بارنامه ایجاد و یا مطالبه شود جبران نمایند. البته متن این تعهد نامه می تواند برحسب مورد و شرایط و خواست خط کشتیرانی یا نمایندگان آن و بطور کلی اشخاصی که کالا را دراختیار داشته و برای واگذاری آن تضمینی را مطالبه می کنند متفاوت باشد. اطلاعات مندرج در این ضمانتنامه ها غالباً اطلاعاتی است که در بارنامه درج شده است.
8-3- گواهی یا گزارش تخلیه کالا OUT -RUN REPORT
این گواهی شامل اطلاعات لازم نسبت به کالاهاییست که از کشتی تخلیه شده است و هر نوع خسارت یا کسری کالا در آن درج خواهد شد. این گواهی به امضاء افسر ارشد کشتی و یا نماینده خط رسیده و نسخی از آن را به خط کشتیرانی، شرکت تخلیه و بارگیری و بعضاً به گمرک تسلیم می نماید.
1-8-3- پیگیری کالا- CARGO TRACER
در مواقعی که کسر یا اضافه تخلیه ای مشاهده شود، نمایندگی خط، اعلامیه ای به تمامی بنادری که کشتی در آنجاها بارگیری و یا تخلیه نموده ارسال می نماید. مسئولین وکارگزاران بارگیری کشتی انبارها و پایانه های خود را بررسی می نمایند تا علت این مغایرت را پیدا کنند. و دریابند که آیا کالای مورد پیگیری نزد آنها جامانده و یا برعکس کالایی که به آنها جهت بررسی ابلاغ شده اشتباهاً و بطور اضافی به کشتی بارگیری شده است. اگر در کالا کسری پیدا شود آنرا به بندر مقصد حمل خواهند کرد و اگر بعد از بررسی همه جوانب نتوانند آنرا پیدا کنند، آنرا گم شده تلقی و مراتب را تایید و گواهی کسر تخلیه SHORT LAND CERTIFICATE خواهند کرد.
9-3- بازرسی کالا و موسسه بازرسی کننده
CARGO INSPECTION AND INSPECTORATE INSTITUTE
در صورت مشاهده خسارت و یا آسیب دیدگی کالا، نماینده خط گیرنده را مطلع خواهد نمود تا ترتیب بازرسی کالا داده شود. مؤسسه ای که این وظیفه را انجام میدهد مؤسسه بازرسی یا بازبینی (SURVEILLANCE) نامیده میشود که پس از بازبینی دقیق کالا گزارش بازرسی را تنظیم و میزان و چگونگی خسارت را بطور دقیق معلوم می نماید. این گزارش کلیه اطلاعات لازم ازجمله بندر مبداء فرستنده، نحوه صفافی، علت آسیب دیدگی را شامل بوده و پس از تکمیل برای ذینفع ارسال میگردد.
در مورد ضایعات یا خسارات سنگین و قابل توجه، یک بازرس از طرف حمل کننده نیز تعیین و به نوبه خود مراحل بازرسی را انجام خواهد داد. درصورت بروز اختلاف فاحش بین نتایـج بازرسیهای دوگانه مسأله از طریق مذاکره، داوری و یا مراجع قضایی رسیدگی و حل و فصل میگردد.
10-3- دعاوی و محدودیت زمانی CLAIMS AND TIME BAR
گیرنده می بایست به مجرد دریافت کالا درصورت مشاهده خسارت آشکار اعلام خسارت نماید. در حمل دریایی مهلت ابلاغ ادعای آسیب دیدگی، خسارت یا کم وکسر کالا را از لحظه دریافت و رؤیـت کالا تا حداکثر سه روز دانسته اند. در صورت غفلت دراین امر، حق دعوی از گیرنده سلب نمیشود ولی باید بتواند اثبات نماید که اولا کالا خسارت دیده بوده است ثانیاً بهنگام دریافت کالا خسارت قابل رویت نبوده، در غیر اینصورت چنین تلقی میشود که کالا بدون عیب و نقص تحویل گردیده است.
درصورت اعلام خسارت بموقع مدت زمان اقامه دعوی یکسال ازتاریخ تحویل کالا ودرصورت مفقود شدن کالا یکسال ازتاریخی است که کالا قاعدتاً و عرفاً می بایست تحویل می گردید.
آیا گیرنده حق دارد قبل ازتحویل گرفتن کالا ازآن بازرسی بعمل آورد؟ در بسیاری از کشورها چنین حقی رابرای گیرنده قائل شده اند ولی به این شرط که کلیه نسخ اصلی بارنامه را ارائه نماید و ظاهر بسته ها حکایت از آسیب دیدگی داشته باشد. درغیر این صورت همان مهلت سه روزه معمول است.
نمونه هایی از گزارش بازرسی و گواهی نقص یا کم وکسر کالا نشان داده شده اند. درایران برای خسارت دیدگی و یا کم و کسر کالا صورتمجلس (PROCES VERBAL) گمرکی تنظیم و به امضاء انباردار- نماینده گمرک و نماینده شرکت یاخط کشتیرانی میرسد.
11-3- کشتی های گذری واجاره ای TRAMP AND CHARTER
1-11-3- قرارداد اجاره یا CHARTER PARTY
این قرارداد در واقع توافقی است بین مالک کشتی یا مسئول کشتی از یکطرف و
فرستنده کالا از طرف دیگر برای حمل یک محموله. دراین حالت فرستنده نیاز خود
را به یک کارگزار یا دلال کشتی (SHIP BROKER)
درمیان می گذارد. کارگزار یا حق العمل کار این موضوع را به اطلاع دیگر
کارگزارانی که درنقـاط مختلف با آنها معامله و رابطه دارد میرساند،
متقابلاً این کارگزار اطلاعیه هایی ازصاحبان کشتی که امکان بارگیری دارند
دریافت میدارد وبه این ترتیب بین فرستنده ودارنده کشتی ارتباط وهمکاری
برقرار نموده و قراردادی برای اجاره کل یا بخشی از ظرفیت کشتی با دخالت و
نظارت کارگزار منعقد میگردد. این نوع معامله سابقه طولانی دارد و رشتهای
است مملو از تخصص و کاردانی و تجربه خاص. بزرگترین بازارهای کشتی و
کشتیرانی درنیویورک و لندن قرار دارند. میزان کرایه دراین نوع حمل دریایی
به صورت استفاده ازکشتی های به اصطلاح گذری براساس عرضه و تقاضا تعیین
میگردد. این گونه قراردادها را در واقع باید قرارداد اجاره کشتی میان
فرستنده و مالک یا مسئول کشتی دانست و به این صورت است که صاحب کشتی یک
فروند مجهز باخدمه و تجهیزات را در ازاء مبلغ اجاره دراختیار فرستنده می
گذارد. مدت اجاره میتواند برای یک سفر باشد و یا مدت معینی از زمان-مثلاً
سه ماه. حالت اول
VOYAGE CHARTER
نام دارد و صاحب کشتی، کل یا مقداری از ظرفیت کشتی خود را به موجب قرارداد
منعقده در بندری معین دراختیار فرستنده قرار میدهد و باقبول کلیه مسئولیت
ها، هزینه ها و عملیات دریانوردی محموله را به بندر مقصد میرساند. اگر
قرارداد بر اساس
FREE IN AND OUT بسته
شده باشد مسئولیت و هزینه های بارگیری در مبداء و تخلیه در مقصد نیز بعهده
فرستنده است که باید کالا را در مهلت مقرر یا زمان مجاز برای بارگیری و به
هزینه خود بارگیری نماید. درصورتیکه بارگیری ازاین مهلت توافق شده
درقرارداد تجاوز نماید، بایستی خسارت معطلی یا ایستانه کشتی را پرداخت
کند که به آن DEMURRAGE
میگویند. دموراژ در واقع به طور عام به معنی خسارت توقف نیست چون توقف
زمان معمول لازم برای بارگیری یا تخلیه را نیز شامل است، بلکه خسارت معطل نگاهداشتن کشتی یا وسیله حمل است و واژه ایستانه معادل فارسی مناسب و زیبایی برای آن بنظر میرسد.
هرگاه برعکس، فرستنده بتواند در کمتر از زمان توافق شده کشتی را بارگیری یا تخلیه و مرخص نماید ازجایزه یا پاداش تسریع که DISPATCH نامیده میشود برخوردار می گردد. تاکنون این واژه بهمین صورت درفارسی نیز رایج شده است ولی می توان به جای آن- وبعنوان متضاد ایستانه-کلمه زیبای "رهــانه" فارسی را بکار برد. این دو اصطلاح را می توان به تدریج در اذهان و واژگان حمل و نقل جا انداخت. نوعی از اجاره بر حسب سفر به نامه CONSECUITIVE VOYAGE نیز وجود دارد که قرارداد اجاره به جای یک سفر برای چند سفر بسته می شود.
در VOYAGE CHARTERS یا قراردادهای اجاره سفری، هزینه های عملیاتی از قبیل عوارض بندری، هزینه سوخت و بیمه کشتی و امثالهم به عهده مالک کشتی (اجاره دهنده) است.
در اجاره زمانی یا TIME CHARTER نیز دریانوردی و هدایت کشتی و مجهز بودن آن به وسایل و خدمه لازم به عهده کشتی دار است هرچند هزینه های عملیاتی برعهده اجاره کننده است. در این نوع اجاره-برخلاف مورد قبلی- کلیه هزینه های عملیاتی به عهده اجاره کننده است.
برعکس دراجاره کشتی لخت یا BARE BOAT CHARTER اجاره کننده مسئول کل کشتی است به نحوی که گویی خود مالک کشتی است. حتی پرچم مورد نظر خود را برفراز کشتی به اهتزاز در می آورد. این نوع قرارداد بیشتر در اجاره های طولانی مدت (بیش از دوسال) استفاده می شود.
بطور خلاصه چارترینگ یا اجاره دربستی کشتی ناظر برمواردی است که فرستنده برای حمل یک محموله ازنقطه A به نقطه B از یک کشتی و طی یک سفر استفاده می کند و یا اینکه کشتی را برای مدتی به صورت اجـاری دراختیار می گیرد. اجـاره کشتی ها غالباً از طریق کارگزاران یا SHIP- BROKER ها انجام می پذیرد و کاری است تخصصی وباید توسط متخصصین این امر انجام پذیرد. بد نیست اشاره شود که کارگزار یا دلالی که از جانب صاحب کشتی چانه می زند SHIPBROKER و شخصی را که از جانب اجازه کننده کشتی چانه می زند CARGO BROKER مینامند.
12-3- اصطلاحات رایج در تنظیم قرارداد اجاره دربستی
SHIPPING TERMS USED IN CHARTER PARTIES
اگرچه قراردادهای اجاره کشتی یا charterparty بطور کلی مفاهیم و منظورها کاربرد همسانی را در بر می گیرند ولی این مطلب بدان معنی نیست که یک شکل واصطلاحات واحد و تغییرناپذیری برای آن وجود دارد. معهذا واژگان ، عبارات واصطلاحات رایج در امر اجاره کشتی chartering سابقه کاربردی طولانی دارند، در فرهنگ حمل و نقل و دریانوردی جا افتاده اند واز همه مهمتر برای محاکم قضایی مانوس اند و بارمعنایی مشخص دارند.
ما در اینجا تعدادی اصطلاحات عمده ومهم را برای آشنایی بارفرابران آورده و به اختصار توضیح می دهیم. بدیهی است در صورت نیاز ویا علاقه برای بدست آوردن اصطلاحات مبسوط تر باید به کتاب ها ومنابع ذیربط مراجعه نمود.
DEAD PREIGHT کرایه سوخت شده، هنگامی تعلق میگیرد که اجاره کننده نتواند کشتی را در موعد مقرر و به مقدار مقرر در قرارداد حمل بارگیری نماید. دراین صورت کرایه کامل توافق شده بایستی به صاحب کشتی پرداخت گردد، هرچند معمول است که هزینه های تخلیه و بارگیری - در صورتیکه در مبلغ قرارداد گنجانیده شده باشد- ازآن کسر می گردد.
« کشتی که به ایستانه افتاد همیشه مشمول ایستانه است ! »
ONCE IN DEMURRAGE ALWAYS IN DEMURRAGE
سند مکتوبی است که مبلغ اجاره ای را که مستاجر باید به مالک کشتی پرداخت کند و روزهایی را کــه کشتی در اجــاره ذینفـع بوده است و یـا مبالغی را که از اجاره کسر میشود ازقبیل علی الحسابهای پرداختی و روزهای غیرقابل احتساب و … معلوم می کند. اولین و آخرین صورتحساب ها مقـدار سوخت موجود در کشتی بهنگام تحویل گرفتن و تحویل دادن کشتی و مقدار سوخت خریداری شده طی مدت و اطلاعاتی از این نوع را در بردارد.
اصطلاحات رایج در حمل دریایی به این تعداد محدود نمیگردد وبرای آشنایی بیشتر، علاقمندان می توانند به کتابهای تخصصی تر دراین زمینه مراجعه نمایند.
یعنی روزهای یکشنبه و تعطیلات به حساب نمی آید.